De utopie van een betere wereld: Kunstmatige intelligentie vervangt politici en het partijsysteem

Inleiding

Democratie wordt algemeen beschouwd als het beste politieke systeem dat tot nu toe is bedacht, maar de praktijk in het moderne Nederland roept vragen op over de effectiviteit, transparantie en volkssoevereiniteit ervan. Diverse toegeschreven uitspraken illustreren deze twijfel:

• "Degenen die beslissen, zijn niet gekozen, en degenen die gekozen zijn, beslissen niets."
  (vrij naar Brecht; geciteerd door Norbert Lammert, Bundestag, 2011)

• "Als verkiezingen iets zouden veranderen, zouden ze allang verboden zijn."
  (vaak toegeschreven aan Emma Goldman, herkomst onzeker)

• "We besluiten iets, brengen het in de openbaarheid en wachten af. Als er geen al te groot rumoer is, gaan we stap voor stap verder."
  (Jean-Claude Juncker, geciteerd in Spiegel, 1999)

Als deze uitspraken meer zijn dan retoriek, dan duiden ze op structurele tekortkomingen in het representatieve democratische systeem. Macht concentreren zich achter gesloten deuren, coalitieafspraken bepalen de koers, de burger heeft weinig invloed tussen verkiezingen in.

---

Structurele tekortkomingen in de Nederlandse democratie

Nederland kent een coalitiesysteem met doorgaans vier of vijf partijen in de regering. De formatieprocessen zijn lang, geheim en complex – soms meer dan negen maanden voor een kabinet is gevormd Democracy International e.V.+15Wikipedia+15SpringerLink+15. Kiezers bepalen wel de samenstelling van de Tweede Kamer, maar niet welke partijen deel gaan uitmaken van het kabinet – dat bepalen onderhandelaars achter gesloten deuren Wikipedia.

Parlementaire discipline is in Nederland zeer sterk: Kamerleden stemmen vrijwel altijd volgens de partijlijn. Tussen 1998 en 2022 volgden zij in 99 à 99,9 % van de gevallen de stemlijn Reddit. Dit verzekert cohesie, maar beperkt de vrijheid van individuele vertegenwoordigers om naar eigen geweten te stemmen.

Directe democratische instrumenten bestaan, zoals het burgerinitiatief en facultatief referendum. Het burgerinitiatief op nationaal niveau vereist ten minste 40.000 handtekeningen en biedt geen bindende stem, enkel een debatverplichting Reddit+2Reddit+2journals.sagepub.com+2Democracy International e.V.+1bbc.com+1. In de praktijk heeft slechts een beperkt aantal initiatieven geleid tot parlementaire behandeling, zonder daadwerkelijke beleidswijzigingen.

---

Alternatief model: een KI‑democratie

Wat als mensen niet langer de besluitvorming uitvoeren, maar dat overlaten aan kunstmatige intelligentie (KI)? Niet als technocratische dictatuur, maar als transparant, democratisch gekozen systeem. Verschillende KI-modellen concurreren op basis van doelstellingen, ethiek en simulatieresultaten. Burgers kiezen één per beleidsdomein – gezondheid, onderwijs, infrastructuur, milieu, etc.

Opzet van zo’n systeem:

1. Meerdere KI‑modellen:
   Elk model heeft duidelijk omschreven doelparameters (efficiëntie, duurzaamheid, sociale rechtvaardigheid) en zoveel mogelijk reproduceerbare case studies.

2. Transparant toetsproces vóór de verkiezing:
   Scenario’s worden geanalyseerd door onafhankelijke toetsers en gepubliceerd. Burgers beoordelen hen op begrijpelijkheid en outcome.

3. Bevriezing na verkiezing:
   Het gekozen model wordt cryptografisch vergrendeld zodat na-tracking en aanpassing onmogelijk is.

4. Openbaar rekenschap:
   Besluiten zijn traceerbaar via beschikbare data en documenten. Evaluatie-systemen kunnen beslissingen checken.

---

Wat vervalt er?

(Satire, scherp gemarkeerd)
De politiek als beroepsgroep – minder aantrekkelijk en misschien geheel overbodig. Politici, normaal sprekend met toekomstplannen, zouden dan kunnen instromen in bedrijfstakken waar ze toch al veel invloed hadden: bijvoorbeeld wapentechnologie, integratieprojecten of infrastructuurbeheer. Geen lobbyfuncties meer post-politiek, geen benoemingen in de raden van toezicht, geen nepotisme – want een KI kent geen familie, geen coalitiebanden en geen op toekomstige beloning gebaseerde ambities.

---

Voordelen van het model

• Neutraliteit: Beslissingen volgen doelcriteria, niet persoonlijke of partijbelangen.

• Transparantie: Geen achterkamertjes of coalitiepapier; alles is publiek en recreëerbaar.

• Verantwoordelijkheid via data: Elk besluit kan herleid en geverifieerd worden.

• Langetermijngericht: Geen focus op herverkiezing, maar op duurzaamheid en stabiliteit.

---

Kritisch perspectief en uitdagingen

• Wie bepaalt de waarden van de KI? De ethische basis is nooit neutraal. Wie definieert rechtvaardigheid en duurzaamheid?

• Democratisch toezicht blijft essentieel. Ook KI moet gekozen, geëvalueerd en eventueel vervangen kunnen worden.

• Bescherming van minderheden. Een KI geoptimaliseerd voor meerderheid kan kwetsbare groepen benadelen tenzij expliciete waarborgen zijn ingebouwd.

• Fouten zijn onvermijdelijk. Correctiemechanismen moeten even transparant zijn als de beslissingen zelf – vergelijkbaar met constitutionele rechters.

---

Slotoverweging: Waarom faalt utopie?

(Satirisch, kernachtig geformuleerd)
Je zou denken dat een rationeel, data-gestuurd systeem algemene instemming zou uitlokken. Maar net dáárin schuilt de grootste zwakte: sommige machtspelers genieten van intransparantie, van achterkamermacht en de mogelijkheid om te manipuleren. Precies dat is wat een KI wegnemen zou – en dat is voor velen hun grootste verlies. De utopie mislukt niet door techniek, maar door de gepassioneerde, bittere joy van dieven om anderen te beschaffen. Wat een verlies.

---

Nederlandse context en voorbeelden

• Consensuspolitiek via het poldermodel – samenwerking ondanks verschillen, streefmodel van Nederlandse besluitvorming sinds de jaren 1980/90 Wikipedia.

• Coalitieformaties duren vaak lang, zijn weinig transparant en beperken dualisme tussen parlement en kabinet WikipediaSpringerLink.

• Zeer strikte fractiediscipline — vrijwel geen afwijkingen van partijlijn in Kamerstemmen Reddit.

• Burgerinitiatieven en referenda bieden wel debat maar zelden consequent beleid qua wijziging Democracy International e.V.Democracy International e.V.bbc.comMeer Democratie.

---

Conclusie

Het concept van KI‑gedreven beleidssystemen die concurreren via vooraf toetsbare scenario’s opent een radicaal gedachte-experiment: transparantie, efficiëntie en objectiviteit staan centraal. Of het haalbaar is – dat is onzeker. Maar het dwingt de huidige democratische praktijken, met hun coalitieafspraken, machtspatronen en impotentie bij burgerbetrokkenheid, kritisch onder de loep te nemen.

Deze utopie wijst niet alleen naar technologie, maar confronteert ons ook met de vraag: wil de samenleving werkelijk een objectieve, controleerbare politiek? Of blijft de “diebische” kick van macht en machtsspelletjes aantrekkelijker? Die vraag overstijgt techniek en raakt aan de ziel van onze democratie.

Kunstmatige intelligentie zal rechters vervangen – en dat is terecht

Kunstmatige intelligentie is niet zomaar een nieuw hulpmiddel – het is een fundamentele stap in de ontwikkeling van de mensheid. Vergelijkbaar met elektrificatie, industrialisatie en digitalisering. Maar dit keer gaat het niet om machines die fysieke arbeid overnemen. Het gaat om besluitvorming: het verwerken, wegen en interpreteren van enorme hoeveelheden gegevens. Taken die tot nu toe aan mensen waren voorbehouden – en die machines nu met toenemende precisie uitvoeren.

Vooral beroepen die met grote datavolumes werken worden geraakt: analyseren, structureren, evalueren. Het vermogen om miljoenen gegevens in real time te verwerken, patronen te herkennen en casussen te vergelijken – dat is geen menselijk domein meer. Het is het natuurlijke werkterrein van AI. En dat geldt niet alleen voor administratief werk, maar ook voor hoogopgeleide functies zoals die van rechters.

De rechtspraak werkt met normen, patronen, afwegingen, precedent. Allemaal gestructureerde informatie. Allemaal machinaal verwerkbaar. Allemaal automatiseerbaar. Als een AI miljoenen vonnissen en wetten tegelijk kan analyseren, trends kan objectiveren en inconsistenties kan opsporen – waarom zou de beslissing dan nog worden overgelaten aan een mens met een beperkte geheugen en subjectieve interpretatie?

De menselijke rechter is niet onbekwaam – maar wel overbelast. De hoeveelheid informatie is allang groter dan wat een mens nog kan bevatten. Oordelen worden beïnvloed door gemoedstoestand, vermoeidheid, sympathie. Dat is noch betrouwbaar, noch efficiënt – zeker niet in een systeem dat gelijke behandeling belooft.

AI kent die beperkingen niet. Ze onthoudt alles, vergelijkt zonder pauze, reageert onmiddellijk. Ze kent geen ijdelheid, geen uitputting, geen politieke motieven. Haar beslissingen zouden consistent zijn, beargumenteerd, controleerbaar. De vrees voor een gebrek aan empathie is begrijpelijk, maar misplaatst: subjectiviteit is geen deugd in een systeem dat rechtvaardigheid nastreeft.

De bezwaren tegen AI zijn emotioneel – de realiteit is rationeel. De rechtspraak heeft geen behoefte aan nog meer juristen die zich door dossiers heen worstelen. Ze heeft behoefte aan systemen die sneller, objectiever en eerlijker oordelen. Dat is geen bedreiging voor de rechtsstaat – het is haar noodzakelijke modernisering.

Rechters, zoals we die vandaag kennen, zullen in de toekomst niet meer in dezelfde vorm bestaan. Niet omdat men hen weg wil hebben – maar omdat ze in een datagedreven systeem eenvoudigweg niet efficiënt genoeg zijn. Machines nemen beslissingen op een ander niveau: op basis van data, consistentie en transparantie.

In de rechtszaal van morgen zullen systemen domineren die zijn ontworpen voor complexiteit: miljoenen gegevenspunten, realtime-analyse, schaalbaarheid zonder kwaliteitsverlies. De mens blijft bestaan – maar als toezichthouder, ethisch kadersteller, correctiemechanisme. De daadwerkelijke beslissing wordt machinaal genomen. Sneller. Preciezer. Rechtvaardiger.

En de vrijgekomen menskracht? Die kan ingezet worden waar ze echt nodig is – in de zorg, het bestuur, wederopbouw of internationale inzet. Ook in Oekraïne is een tekort aan personeel. Waarom zouden zij die ooit recht en onrecht beoordeelden, niet actief bijdragen aan de verdediging van die principes?

Uiteraard – ook vrouwelijke rechters zijn welkom. Gelijke rechten stoppen niet aan de landsgrens.

De samenleving zal veranderen. Die verandering is onvermijdelijk. Vooruitgang betekent afscheid – maar dan van het overbodige, niet van het waardevolle. Wie vasthoudt aan beroepsstructuren enkel omdat ze historisch gegroeid zijn, ontkent de dynamiek van het heden. We beschikken over de technologie – en we moeten die gebruiken. Niet uit enthousiasme, maar uit noodzaak.